نوشته های سعید توکلی

مقالۀ «مستزاد از صنعت تا قالب» بخشی از رساله دکتری من است. امیدوارم به چشم اهل ادبیات بیهوده نبوده باشد.

«تحلیل داستان ملکوت با تکیه بر نظریه آلوده انگاری ژولیا کریستوا» نگاه کوتاهی است به داستان «ملکوت» اثر بهرام صادقی. این مقاله در شانزدهمین همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی ارائه و چاپ شده است. 

لینک دریافت مقاله

همه چیز از اندوه آغاز می‌شود

‌نگاهی به کتاب (سفرۀ هفت‌خون)

سعید توکلی

وینش

باید بپذیریم که جهان شاعر عموماً تأیید همین گزاره است: «همه چیز از اندوه آغاز می‌شود»، به شرطی که اندوه را در گسترده‌ترین معنای آن در نظر بگیریم. یعنی چیزی نزدیک به دغدغه؛ چیزی شبیه به وسواس فکری که مدام در ذهنت نشخوار می‌کنی و با خودت می‌گویی باید برای آن فکری بکنم وگرنه خوابم نمی‌برد!

دقایق زن خاورمیانه‌ای

نگاهی به کتاب (زن پارچه‌ای)

سعید توکلی

سایت وینش

سخن از دغدغه‌های انسانی است که دارد در بطن خاورمیانه شاعری می‌کند و از آنسوی مرزهای کشورش هنوز صدای تیراندازی می‌آید. چطور می‌توان تصور کرد دقایق زندگی‌ چنین شاعری، آرزوهایش و حتی اندوهش رنگی از سیاست و بحران‌های اجتماعی به خود نگیرد؟ چطور ممکن است عاشقی کند اما چشمش به تیتر سیاه و درشت روزنامه‌ها نچرخد؟ چگونه می‌شود مادری‌اش بری از کابوسِ گرسنگی و آوارگی باشد؟ شاید همۀ این‌ها نیز نشأت‌گرفته از ضمیر ناخودآگاهش باشد ولی به هرحال بعید است جایی بروز نکند و درزی برای تراوش نیابد.

من اگر بودم

نقدی بر کتاب (شعر بلند شرایط)

وینش

سعید توکلی

مجموعۀ شعر آنچنان که دیگر آثار هنری باید باشند، یکپارچه نیست؛ یا لزومی ندارد باشد. مجموعۀ شعر شامل تکه‌هایی بریده‌بریده است که در کنار یکدیگر می‌نشینند و یک کل را تشکیل می‌دهند اما نه آنطور که دیگر آثار هنری شکل می‌گیرند. در یک مجموعه شعر، مضمونِ یک اثر ممکن است عاشقانه باشد و مضمون اثری دیگر اجتماعی؛ شعری می‌تواند کوتاه باشد و شعری بلند؛ یکی طرب‌انگیز باشد و آن دیگری غم‌آلود. اگرچه در همۀ آثار شاعر تلاش می‌کند که امضای خود را پای هر اثرش حک کند، اما گویا تنها دلیل گرد آمدن اشعاری چنان متنوع و گوناگون در یک مجموعه، اشتراک در آفرینندۀ آنهاست. شاعر به عنوان مالک آثارش می‌تواند و حق دارد محصولات فکری و هنری خود را در قالب اثری مکتوب به چاپ برساند. از همین رو نقد مجموعۀ شعر بیشتر نقد تک‌تک آثار باید باشد. اگر راجع به فرم حرف می‌زنیم، فرم یک شعر مشخص خواهد بود؛ یا اگر دربارۀ محتوا سخن می‌گوییم اثری واحد را در نظر داریم. البته طبیعی است که در همۀ این آثار محتملاً جهان‌بینی ویژه‌ای که از آن خود شاعر است دیده شود، جهان‌بینی ویژه‌ای که مثل نخی نامرئی اشعار بعضاً پراکنده را به هم نزدیک می‌کند.

سهره‌ای پرید!

(یادداشتی در سوگ منصور اوجی)

وینش

سعید توکلی

گمان نمی‌کنم مرگ در لحظۀ حلول برای همۀ انسان‌ها یکسان باشد. ما باید هر کدام مرگ ویژه‌ای را تجربه کنیم، بر اساس دل‌مشغولی‌های که در زندگی داشته‌ایم، به خاطر آرزوهایی که در سر پرورانده‌ایم. چطور ممکن است مرگ بیاید و چون دهانی باز شود و همه را ببلعد؟ همه را ببلعد و برایش توفیر نکند که آنچه فرو می‌دهد چیست و اصلاً باب دندانش هست یا نه!

عدول از تنهایی

نقدی بر کتاب (در باغ کوچک درمانگاه)

سعید توکلی

وینش

          شعر دنیایی است خود بسنده، به عالم بیرون نظر ندارد، و بازی نشانه­‌ها در آن راهی به دیگری نمی­‌جوید. دال­ها به مدلولی جز خود شعر اشاره ندارند و گاهی دال اشاره­‌ای است به دال دیگر. شعر در رئالیستی­‌ترین حالت خود نیز درجاتی از پیچیدگی و وهم را با خود دارد. برخلاف داستان که می­‌گوید و توصیف می­کند و نویسنده باید مطمئن شود که چیزی خارج از واقعیت بر زبان نرانده است. نمی­توان محتوای شعر را بیرون کشید و از سایر عناصر آن تمیز داد. محتوا و فرم دو روی یک سکه­اند، عاطفه چیزی جدا از اندیشۀ شعر نیست، و تخیل ممزوج با همۀ آن­هاست

دیالوگ تک نفره

نقدی بر کتاب (پلاتو)

سعید توکلی

وینش

          هر هنری به مادۀ خام اولیه نیاز دارد؛ نقاشی به رنگ، پیکرتراشی به سنگ، موسیقی به صدا، و شعر به زبان. اما مادۀ اولیۀ شعر زندگی بسامان خود را دارد. بیرون از حیات شعر، با قاعده و نظام‌­مند. پیش از آنکه بر ذهن شاعر جاری شود و از آن هزارتوی اندیشه عبور کند و تبدیل شود به شعر. ما عموماً اشتباه می­‌کنیم که انتظار داریم قوانین دستور زبان باید در شعر رعایت شود. زبان در شعر مادۀ اولیه است و باید بی­شکل باشد و سیال، تا تن بدهد به مظروف که اندیشۀ شاعر است. باید بتواند آن تخیل را تجسم ببخشد و منتقل کند به مخاطب. پلاتو نوشتۀ پری‌سا امامی، در بیشتر شعرهایش تصویری است از جنون و خشم که بریده بریده بر روی کاغذ پخش شده و گاهی تکه­تکه­هایش از هم دور افتاده است. از قواعد دستوری پیروی نمی­کند و به همین خاطر باید خودت به عنوان خواننده دست به کار شوی و بروی دنبال آن معنای احتمالی که شاعر در نظر داشته یا حتی نداشته است:

کولی بی آواز !

نیم نگاهی به مجموعه ترانه ی "ناتنی" سروده ی رضا منزوی

 اگرچه به زعم من برای بررسی ترانه, باید به کیفیت موسیقی , تنظیم و تلفیق این سه نیز توجه داشت و ترانه را منهای این ها ...هنری نیمه تمام تلقی کرد, ولی وقتی مجموعه ی ترانه ای به دستت می رسد که چه بسا آنها را برای اولین بار می خوانی و می شنوی , و از هم نشینی اش با موسیقی اطلاعی نداری باید نظر خاص خودت را داشته باشی, پسندیدن یا نپسندیدن ؟ دوست داشتن یا دوست نداشتن ؟ خاصه وقتی که تصمیم داری این نظرات را مکتوب کنی و به دست صاحبش برسانی. من ترانه را به عنوان قالبی مستقل,جدی,تاثیر گذار و پر طرفدار می پذیرم اما نمی توانم انکار کنم که معمولا علت اصلی توجه مخاطب به این ژانر ادبی, موسیقی ست. البته تعدادی از ترانه سرایان نیز بوده اند که سعی کرده اند این قالب را طوری اجرا و معرفی کنند که از وابستگی اش به موسیقی کم کنند و هنوز هم هستند و در مواقعی موفق هم بوده اند. اما بالاخره ترانه نوشته می شود که با موسیقی اجرا شود و فکر نمی کنم ترانه سرایی بگوید که هرگز برای اجرا شدن کار, تلاشی نکرده است ! به هر صورت مجموعه ی ترانه های "رضا منزوی" -که همّ و غمّ سال های اخیرش ترانه بوده است - پس از چند بار رفت و برگشت ارشادی , توسط نشر نیماژ به چاپ رسید. من خود را از چند جهت موظف می دانستم که برای این مجموعه یادداشتی بنویسم , یک حق همشهری بودن و نان و نمک خوردن همان سالهای اخیری که بالا اشاره کردم و نیازی به توضیح بیشتر نیست. دوم فعال بودن منزوی در این حوزه که گفتم شاید این وجیزه بتواند به کارش بیاید و از هیچ چیز بهتر باشد! و چند دلیل شخصی دیگر...